بسیاری از شما ممکن است که سریال مانی هیست (Money Heist) را دیده باشید که چگونه در ضراب‌خانه مرکزی اسپانیا، ۲,۴۰۰ میلیون یورو چاپ می‌کنند و تمامی آن را می‌دزدند. چاپ پول با دستگاه‌ها و کاغذهای مخصوصی انجام میشود که در اختیار نهاده‌های مالی بزرگ و امنیتی است؛ اما مهم‌تر از نحوه و شکل چاپ، این است که سیستم چاپ پول چگونه کار می‌کند؟!
آیا هر زمان دولت‌ها می‌توانند پول چاپ کنند یا این که تحت شرایط خاصی اجازه چاپ پول را دارند؟ آیا چاپ پول باعث بحران اقتصادی میشود؟ تورم و نقدینگی چگونه در این فرآیند نقش بازی می‌کنند؟ اینها سؤالاتی است که برای پاسخ‌دادن به آن‌ها ابتدا باید سیستم چاپ پول را بشناسید و بدانید عرضه و تقاضای ارز رایج هر کشور چگونه کنترل میشود؟ در این محتوا از ایران بروکر همراه ما باشید تا با هم به پاسخ تمامی این سوال‌ها برسیم.
سیستم چاپ پول از کجا آمد؟
معاملات تجاری در ابتدای تاریخ به‌صورت پایاپای و مبادله کالابه‌کالا انجام می‌شد که در آن پول هیچ نقشی نداشت. پس از آن با پیشرفته‌شدن و تخصصی‌ترشدن کارها، کشورها سعی کردند تا با ضرب سکه، پول رایج کشور خود را ایجاد کنند و با سکه‌های طلا و نقره، معاملات خود را انجام دهند که در سراسر دنیا پذیرفته شده بود. این مرحله از تاریخ نیز گذشت تا دولت‌ها با پیشرفت تکنولوژی به دستگاه‌هایی مجهز شدند تا اسکناس‌هایی با ارزش مشخص تولید کنند.
سیستم چاپ پول در ایران
در زمان ایلخانیان، دولت از کسری بودجه و خالی‌شدن خزانه خود به وحشت افتاده بود و تصمیم گرفت تا مردم را در اقتصاد شریک کند. دولت به مردم اعلام کرد که سکه‌های طلا و نقره خود را به خزانه دولت واگذار کنند و به‌جای آن پول کاغذی (چاوه) دریافت کنند. چاوه را می‌توان اولین پول چاپ‌شده در ایران دانست که برای کسری بودجه دولت ساخته شده بود.
سیستم چاپ پول چگونه کار می‌کند؟
همان‌طور که متوجه شدید، سیستم چاپ پول زمانی در ایران و در کل دنیا رایج شد که دولت‌ها با کسری بودجه مواجه شدند و نیاز داشتند تا کسری بودجه خود را به گونه‌ای جبران کنند. اسکانس‌های چاپ‌شده دولت‌ها نیازمند به پشتوانه‌ای محکم و قوی است که در اکثر مواقع، طلا این پشتوانه را تأمین می‌کرد؛ اما گاهی دولت‌ها بیش از طلای ذخیره خود پول چاپ می‌کردند و ارزش اسکانس رایج در مملکت خود را زیر سؤال می‌بردند.
این موضوع نشان می‌دهد که سیستم چاپ پول بیشتر از آن که پیرو فرمول خاصی از ذخایر طلا و نسبت ثابتی از پشتوانه‌های محکم برای تعیین ارزش اسکناس باشد؛ تابع شرایط اقتصادی کشور و نیاز دولت‌ها به پول است.
در صورت کسری بودجه و تورم پایین، دولت تصمیم می‌گیرد پول چاپ کند تا از پس هزینه‌های خود بر بیاید. با این کار کمی تورم را افزایش می‌دهد و در سوی دیگر با سیاست های پولی دیگر، پول را از مردم جمع می‌کند تا بازار با کاهش عرضه اسکانس روبه‌رو شود.
قرارداد برتون وودز
پس از پایان جنگ جهانی دوم، بسیاری از کشورها دچار فروپاشی اقتصادی شدند و نیازمند آن بودند که سیستم پولی جدیدی در جهان شکل بگیرد. قرارداد برتون وودز در همان زمان بین قدرت‌های اروپایی و آمریکا امضا شد و پشتوانه پول از طلا به دلار تغییر کرد.
در سیستم جدید آمریکا به‌عنوان کشور منبع طلا شناخته شد که بزرگ‌ترین ذخایر طلا در جهان را در اختیار دارد و ارز رایج این کشور نیز پشتوانه ارزهای دیگر شد.
این قرارداد نیز دوام چندانی نداشت و با ایجاد رکود بزرگ در آمریکا بیشتر کشورها تصمیم گرفتند تا دلارهای خود را به طلا تبدیل کنند و با معاوضه دلار با طلا از آمریکا طلبکار شوند. ادامه‌دارشدن این روند باعث شد تا آمریکا از توافق برتون وودز بیرون بیاید و دلارهای ذخیره کشورها روی دستشان بماند. در این زمان بود که دلار ارز بدون پشتوانه‌ای شد که در بیشتر کشورها، ذخیره ارزی قدرتمندی داشت.
بحران‌های بزرگ مالی و نقش چاپ پول در این بحران‌ها
جنگ‌های جهانی بحران‌های بزرگی را در جهان به‌وجود آورد، اما فروپاشی اقتصادی از سال ۱۹۲۹ آغاز شد. جایی که آمریکا تصمیم گرفت برای جلوگیری از سفته‌بازی در بازار سهام و کاهش حباب قیمتی به افزایش نرخ بهره روی‌آورد. در این زمان بود که قیمت‌ها به شدت کاهش پیدا کردند و صنعت در آمریکا به خواب عمیقی فرو رفت. اقتصادهای دیگر نیز پس از آمریکا شروع به فروپاشی کردند و یکی پس از دیگری، رکورد بزرگ را رقم زدند.
آمریکا با این کار می‌خواست پول‌های چاپ‌شده را از بازار جمع کند و در جهت کاهش نقدینگی قدم بردارد، اما غافل از اینکه کاهش نقدینگی در کنار اینکه باعث کاهش تورم میشود، از سوی دیگر قیمت‌ها را چنان پایین می‌آورد که دیگر برای تولیدکنندگان ادامه کار صرفه نمی‌کند.
افزایش ناگهانی نرخ بهره باعث میشود تا تولیدکنندگان با ضرر و زیان‌های بسیاری روبه‌رو شوند؛ در نتیجه بیکاری در جامعه افزایش پیدا کند. وقتی نرخ بیکاری افزایش پیدا می‌کند؛ مردم دیگر تمایلی به خرید حتی با قیمت‌های بسیار پایین هم ندارند؛ در نتیجه بسیاری از صنایع نابود می‌شوند.
چاپ پول تنها در سال ۱۹۲۹ باعث بحران مالی نشده بود و در سال‌های بعد نیز این اتفاق مجدداً تکرار شد. بحران‌های مالی سال ۲۰۰۸ و ۲۰۲۰ دو نمونه بزرگ هستند که چگونه افزایش نقدینگی در جامعه باعث شده است تا بحران مالی شکل بگیرد.
بحران مالی سال ۲۰۰۸
بحران مالی سال ۲۰۰۸ در آمریکا یک شبه به‌وجود نیامد و حاصل سلسله اتفاقاتی بود که از ۱۹۹۷ شروع شد. بانک‌های آمریکا در این سال‌ها تصمیم گرفتند تا با اعطای وام کم بهره شرایطی را ایجاد کنند تا تأمین مسکن برای شهروندان آمریکایی تسهیل شود.
این مسئله باعث شد تا صنعت ساخت‌وساز در آمریکا رونق بگیرد و به همان نسبت نیز قیمت مسکن رشد پیدا کند. در بین سال‌های ۱۹۹۷ تا ۲۰۰۶ قیمت مسکن نزدیک به ۱۲۴ درصد رشد کرد.
برخی از فرصت‌طلبان آمریکایی تصمیم گرفتند تا خانه خود را به وثیقه بانک بگذارند و روی به ساخت‌وساز بیشتر مسکن بیاورند تا از این راه بتوانند سودی کسب کنند. این اتفاق منجر به ساخت خانه بیش از نیاز مصرف‌کنندگان آمریکایی شد و در نهایت قیمت مسکن با افت شدیدی روبه‌رو شود. کاهش قیمت مسکن از یک طرف باعث شد تا سازندگان به اصل سرمایه خود نرسند و از طرف دیگر وثیقه‌های آن‌ها نیز دیگر ارزش نقدشوندگی نداشت.
ورود سرمایه‌های بسیار زیاد به بازار مسکن و عدم نظارت دولت بر اعطای وام‌های ساخت‌وساز منجر به این بحران مالی شد. این افزایش نقدینگی در بازار مسکن آمریکا تنها در این کشور تأثیر عمیق نداشت و دیگر کشورها مانند اتحادیه اروپا و آسیا را با 3.9 تریلیون دلار خسارت مواجه کرد.
تعطیلی بانک‌های بزرگ آمریکایی باعث شد تا بسیاری از سرمایه‌گذاران خارجی با ضرروزیان بسیار مواجه شوند. برای مثال، کشورهای عربی در ابتدای این بحران با ضرر ۲۷ میلیارد دلاری روبه‌رو شدند.
بحران مالی سال ۲۰۲۰
بحران مالی ۲۰۲۰ برای سراسر دنیا به‌عنوان بحران کرونا شناخته میشود. این بحران با ظهور کرونا، تشدید قرنطینه، کاهش تقاضای مردم نسبت به کالاهای غیر خوراکی، کاهش عرضه دارو و اقلام بهداشتی و تعطیلی بسیاری از کارخانه‌ها شکل گرفت.
بسیاری از کشورها از بانک‌های بین‌المللی درخواست وام کردند یا این که به چاپ پول و افزایش نقدینگی روی‌آوردند تا مشکلات خود را برای کوتاه‌مدت حل کنند؛ اما این راه حل‌ها وضع موجود را بدتر کرد.
سال‌های منتهی به ۲۰۲۰ برای ایران اما جلوه دیگری داشت. در این سال‌ها بانک مرکزی نرخ بهره را به شدت بالا برده بود و اوراق قرضه دولتی با نرخ بهره بالاتر از نرخ بانکی در بازار منتشر کرد.
بانکها برای جبران ناتوانی خود در بازپرداخت سود حساب‌ها روی به چاپ پول و افزایش نقدینگی آوردند که باعث خروج پول از بانکها و بازار سرمایه شد. نقدینگی موجود به سمت بازار ارز رفت و نرخ ارز در یک بازه زمانی کوتاه به شدت افزایش یافت.
بانک مرکزی در این مدت تلاش کرده بود تا با تزریق ارز به بازار، قیمت دلار را سرکوب کند و پایین بیاورد که با هجوم نقدینگی به سمت این بازار، سرمایه‌های بانک مرکزی به هدر رفت. از سوی دیگر با خروج آمریکا از برجام و شروع دوباره تحریم‌ها، انتظارات تورمی افزایش پیدا کرد تا مجدداً دولت با کسری بودجه مواجه شود و این کسری را با چاپ پول جبران کند.
جمع‌بندی
در این مقاله سعی کردیم تا سیستم چاپ پول را به زبان ساده برای شما توضیح دهیم. همچنین نقش چاپ پول و افزایش نقدینگی در اقتصاد را نیز مشاهده کردید که چگونه افزایش نقدینگی در بازار مالی و بازار مسکن می‌تواند باعث ضرروزیان بسیار کشورها شود.
در ایران نیز کسری بودجه ناشی از کاهش درآمدهای نفتی دولت یکی از عوامل اصلی افزایش نقدینگی و روی‌آوردن به چاپ پول است که در سال‌های اخیر شاهد آن بوده‌ایم. امیدواریم که با مطالعه دقیق این مقاله آگاهی نسبتاً خوبی درباره سیستم چاپ پول پیدا کرده باشید.
سؤالات متداول
چاپ پول چگونه می‌تواند موجب افزایش تورم شود؟
چاپ پول یا افزایش نقدینگی باعث میشود تا تقاضا برای کالاهای مختلف بالا رود. در این شرایط است که قیمت‌ها بیشتر می‌شوند تا عرضه متناسب با تقاضا را ایجاد کنند و در نتیجه تورم در نظام اقتصادی کشور نمایان میشود.
چه نهادهایی می‌توانند پول چاپ کنند؟
در هر کشور بانک مرکزی یا مدیریت نهاد اقتصادی کشور مسئول کنترل نقدینگی در کشور است و متناسب با آن پول چاپ می‌کند.
چاپ پول با توجه به چه عواملی انجام میشود؟
چاپ پول نسبت به پشتوانه ذخایر ارزی و طلایی هر کشور باید انجام شود تا از تورم جلوگیری کند؛ اما در برخی شرایط برای جبران کسری بودجه این کار انجام میشود و انتظارات تورمی را بالا می‌برد.
نظرات کاربران