دامنه نوسان بورس، محدوده‌ای است که حداقل و حداکثر قیمت مجاز یک سهم (هر نماد معاملاتی) را در طول یک روز معاملاتی تعیین می‌کند. این محدوده بر اساس قیمت پایانی روز قبل مشخص میشود.
به‌عبارت دیگر، هر نماد در طول روز فقط می‌تواند تا درصد مشخصی بالاتر یا پایین‌تر از قیمت پایانی روز گذشته تغییر کند و خارج از این بازه، امکان معامله ندارد. مزیت وجود چنین محدودیتی باعث میشود نوسانات ناگهانی ناشی از اخبار یا هیجانات سیاسی کنترل شود و بازار ثبات بیشتری داشته باشد.
در بورس تهران، این محدوده به‌صورت متقارن تعیین میشود؛ یعنی فاصله سقف و کف قیمت از قیمت پایانی برابر است. برای مثال، اگر قیمت پایانی سهمی در روز قبل 1000 تومان باشد و دامنه نوسان ۳ درصد در نظر گرفته شود، معاملات آن سهم تنها بین 970 تا 1030 تومان انجام میشود.
در این محتوا از تیم ایران بروکر به تعریف دامنه نوسان بورس ایران، مزایا و معایب آن و سؤالات پرتکرار دراین‌باره خواهیم پرداخت.
دامنه نوسان بورس چیست؟
دامنه نوسان قیمت، محدوده‌ای است که مشخص می‌کند در هر روز معاملاتی، قیمت یک سهم تا چه حد می‌تواند بالا یا پایین برود. به زبان ساده، این بازه همان سقف و کف مجاز قیمتی است که سهم در طول روز می‌تواند در آن نوسان کند.
در بورس تهران، این دامنه بر اساس درصدی از قیمت پایانی روز قبل تعیین میشود.
نکته مهم این است که دامنه مجاز نوسان قیمت برای همه نمادها یکسان نیست و بسته به نوع بازار یا تصمیمات سازمان بورس، متفاوت خواهد بود. در جدول زیر، دامنه نوسان برخی از ابزارهای معاملاتی پرکاربرد در سال 1404 را مشاهده می‌کنید.
| دسته نماد معاملاتی | دامنه نوسان بورس ایران |
|---|---|
| سهام پذیرفته شده در بازار بورس تهران | ±3 درصد نسبت به قیمت پایانی روز گذشته |
| سهام پذیرفته شده در بازار اول و دوم فرابورس ایران | ±3 درصد نسبت به قیمت پایانی روز گذشته |
| بازار پایه – بازار زرد فرابورس ایران | ±3 درصد نسبت به قیمت پایانی روز گذشته |
| بازار پایه – بازار نارنجی فرابورس ایران | ±2 درصد ” ” ” ” ” “ |
| صندوق‌های سهامی (جز اهرمی) و مختلط | ±3 درصد ” ” ” ” ” “ |
| صندوق‌های سهامی – اهرمی | ±4 درصد ” ” ” ” ” “ |
| صندوق‌های کالایی (طلا، زعفران، انرژی) | ±10 درصد ” ” ” ” ” “ |
| صندوق‌های درآمد ثابت | ±10 درصد ” ” ” ” ” “ |
هدف از تعیین دامنه نوسان در بورس
مهم‌ترین هدف از اعمال محدودیت در دامنه نوسان قیمت در معاملات بورس، کنترل شدت نوسانات قیمتی و جلوگیری از رفتارهای هیجانی و دست‌کاری بازار است. در یک بازار بدون محدودیت، شایعات، اخبار جعلی یا تصمیمات هیجانی می‌توانند منجر به نوسانات شدید شوند که نه تنها سرمایه‌گذاران خرد را آسیب‌پذیر می‌کند، بلکه کل اقتصاد را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
با وضع محدوده قیمتی مجاز، از وقوع پرش‌های ناگهانی قیمت جلوگیری میشود و تا حدی نوسانات شدید محدود میشود.
درعین‌حال، این مکانیزم فضای لازم برای تصمیم‌گیری منطقی سرمایه‌گذاران را فراهم می‌کند و ریسک معاملات هیجانی را می‌کاهد. برای مثال در زمان تنش‌های سیاسی (مثل جنگ) در صورت نبود دامنه نوسان، حرکت ریزشی می‌تواند بدون محدودیت ادامه یابد و سرمایه سرمایه‌گذاران خرد به‌سرعت در معرض خطر قرار گیرد؛ اما با وجود دامنه نوسان، این روندها مهار شده و از ضرر گسترده سهام‌داران جلوگیری میشود.
مزایای دامنه نوسان بورس ایران
جلوگیری از نوسانات شدید قیمتی: دامنه نوسان با محدود کردن حرکت قیمت در هر روز معاملاتی، از افت یا رشد هیجانی قیمت‌ها جلوگیری می‌کند و به ثبات نسبی بازار کمک می‌نماید. تصور کنید بدون این محدودیت، یک خبر منفی مانند تحریم‌های جدید، قیمت یک سهم را در عرض ساعاتی 50 درصد کاهش دهد. این سناریو نه‌تنها سرمایه‌گذاران را دلسرد می‌کند، بلکه می‌تواند به خروج سرمایه انبوه منجر شود.
البته وجود محدودیت قیمتی برای نوسان نمادهای معاملاتی تنها مختص بازار بورس ایران نیست و کشورهای دیگر نیز از این قانون در بازار سهام خود استفاده می‌کنند.
کاهش ریسک معاملات هیجانی: با اعمال محدودیت روزانه قیمت، فرصت کافی برای تحلیل و ارزیابی اخبار و اطلاعات جدید به معامله‌گران داده میشود. این امر از تصمیمات شتاب‌زده جلوگیری کرده و ریسک از دست رفتن سرمایه به علت رفتار گله‌ای بازار را کاهش می‌دهد.
ممانعت از دست‌کاری قیمتی: ازآنجاکه ارزش بازار بورس تهران به‌اندازه کافی بالا نیست، چند سرمایه‌دار به‌راحتی می‌توانند به آن جهت بدهند، حال وجود دامنه نوسان به‌عنوان یک بازدارنده خودکار عمل می‌کند و جلوی تغییرات غیرمنطقی قیمت در اثر معاملات دستوری یا خبرسازی را می‌گیرد.
پس در جمع‌بندی به‌طور خلاصه باید گفت: از آنجا که تنها عوامل بنیادی بر قیمت سهام تاثیرگذار نبوده و عوامل خارجی زیادی به راحتی می‌تواند به بازار شوک (مثبت یا منفی) دهد. وجود دامنه نوسان در بازار بورس ایران، نقش مهمی در کاهش تبعات روانی نوسانات شدید دارد و اجازه نمی‌دهد قیمت سهام (هر نماد معاملاتی) در یک روز واحد بیش‌ازحد از روند تعادلی خود منحرف شود.
معایب دامنه نوسان بورس
تأخیر در کشف قیمت واقعی: محدود کردن دامنه نوسان باعث میشود قیمت سهام نتواند به‌سرعت خود را با اطلاعات جدید بازار تطبیق دهد. درنتیجه احتمال دارد قیمت پایانی روز معاملات، منعکس‌کننده قیمت ذاتی واقعی سهم نباشد و کشف قیمت به روزهای بعد منتقل شود.
انتقال نوسانات به روزهای آتی و تشکیل صف‌های طولانی خرید/فروش: اگر در یک روز بازار تحت تأثیر اخبار یا حوادث خاص باشد، هر چند دامنه مشخص‌شده از بروز نوسانات ناگهانی جلوگیری کند؛ اما این نوسان سرکوب‌شده به روز معاملاتی بعد منتقل میشود و بی‌ثباتی در آن روزها تداوم یابد.
به‌طور خلاصه، دامنه نوسان اگرچه به کنترل نوسانات شدید کمک می‌کند، اما باعث تأخیر در کشف قیمت، انتقال نوسان به روزهای بعد و ایجاد صف‌های بزرگ در سقف یا کف دامنه میشود.
تأثیر دامنه نوسان بر معاملات روزانه سهام
دامنه نوسان مستقیماً بر نحوه انجام معاملات هر روز تأثیر می‌گذارد. در سامانه معاملات آنلاین بورس (TSETMC)، بخشی به نام «بازه روز» وجود دارد که پایین‌ترین و بالاترین قیمت معامله‌شده را نشان می‌دهد و محدوده قیمت مجاز روزانه را مشخص می‌کند؛ به‌عبارت‌دیگر، قیمت مجاز انجام معاملات در طول روز بر اساس دامنه نوسان تعیین شده است و ثبت سفارش خارج از این بازه غیرمجاز است.
موارد عدم شمول دامنه نوسان
در شرایط خاصی، محدودیت دامنه نوسان قیمت در بورس برای یک نماد معاملاتی خاص اعمال نمی‌شود. البته این امر توسط ناشر بازار اطلاع رسانی میشود.
1- زمانی که نماد معاملاتی به علت برگذاری مجمع عمومی عادی سالیانه بسته بوده، در روز بازگشایی بدون نوسان قیمتی بازگشایی خواهد شد.
2- درصورتی‌که مجمع عمومی فوق‌العاده یا جلسه هیئت‌مدیره برای تصمیم‌گیری درباره افزایش یا کاهش سرمایه برگزار شود، در روز بازگشایی نماد، محدودیت نوسان قیمتی بر آن اعمال نخواهد شد.
3- در خصوص اوراق بهاداری که بازارگردان فعال دارند، دامنه نوسان روزانه بر اساس ضوابط و دستورالعمل‌های بازارگردانی تعیین میشود، نه بر مبنای محدودیت‌های عمومی بازار.
4- اگر شرکتی در سامانه کدال، گزارش‌های خاصی مثل افشای اطلاعات با اهمیت گروه الف منتشر کند، نماد معاملاتی برای یک روزکاری بسته خواهد بود و روز بازگشایی بدون محدودیت نوسان قیمتی بازگشایی میشود.
به‌این‌ترتیب، هدف از حذف موقت دامنه نوسان بورس در این موارد، کمک به کشف منصفانه و واقعی قیمت پس از انتشار اطلاعات تأثیرگذار شرکت است.
جمع بندی
دامنه نوسان با هدف محافظت از سرمایه‌گذاران خرد و حفظ سلامت کلی بورس ایجاد شده است، به عبارتی برای برقراری توازن میان «امنیت سرمایه‌گذاری» و «کارایی بازار» شکل گرفته است. از یک سو، با محدود کردن نوسانات قیمتی، از بروز رفتارهای هیجانی و زیان‌های شدید جلوگیری شده و امکان تصمیم‌گیری منطقی‌تری را برای معامله‌گران فراهم می‌سازد.
از سوی دیگر، ممکن است فرآیند کشف قیمت واقعی را به تعویق بیندازد و باعث ایجاد صف‌های طولانی خرید و فروش شود. با این حال، تجربه سال‌های گذشته نشان داده که وجود این ابزار برای بازار سرمایه ایران ضروری است و حذف آن می‌تواند ریسک‌های سیستماتیک قابل‌توجهی به همراه داشته باشد.
تجربه شما از وجود دامنه نوسان قیمتی چیست؟ با ما در کامنت‌ها در میان بگذارید.
سؤالات متداول
دامنه نوسان بورس ایران چقدر است؟
در حال حاضر (سال 1404) محدوده روزانه قیمتی اکثر سهام بورس و فرابورس معادل ±3 درصد نسبت به قیمت پایانی روز قبل است.
آیا همه نمادها دامنه نوسان یکسان دارند؟
خیر. دامنه نوسان نمادها با توجه به نوع اوراق و وضعیت بازارشان متفاوت است.
- برای سهام عادی بازار اصلی بورس و فرابورس دامنه متقارن (مثلاً ±3 درصد) اعمال میشود.
- در بازار پایه فرابورس بسته به تابلو (زرد، نارنجی، قرمز) دامنه نوسان کمتر است.
- همچنین اکثر صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله (ETF) دامنه ±10 درصد دارند (البته استثناهایی هم هست).
آیا امکان لغو دامنه نوسان در بورس ایران وجود دارد؟
در حال حاضر، دامنه نوسان جزئی از سازوکار معاملاتی بورس است و برنامه‌ای رسمی برای حذف کلی آن اعلام نشده است.
دامنه نوسان چه تأثیری بر تشکیل صف خرید و فروش دارد؟
وجود محدودیت دامنه نوسان مستقیماً باعث تشکیل صف‌ها میشود، زیرا سفارش‌ها خارج از محدوده مجاز امکان ثبت و معامله شدن ندارند. این امر نقدینگی را کاهش می‌دهد و معاملات را به تعویق می‌اندازد که یکی از چالش‌های اصلی بازار ایران است.
نظرات کاربران